Prezentujemy zwycięską pracę w konkursie Mozaika. Zbigniew Herbert na nowe stulecie, który był organizowany na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego w związku z obchodami dni Zbigniewa Herberta. Nagrodą główną była publikacja eseju na łamach naszego magazynu. Pierwsze miejsce zajęła Amelia Walicka z XCIX Liceum Ogólnokształcącego z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Zbigniewa Herberta.
***
Minotaur jest postacią z mitologii greckiej, która wszystkim jest dobrze znana. Potwór o wyglądzie byka i człowieka, zamknięty w labiryncie postrach Krety, ostatecznie zabity przez Tezeusza. Lecz ta historia ma więcej niż jedną wersję, w wielu nie jest on przedstawiany jako krwiożercza bestia. Czy Minotaur może być ofiarą w swojej historii?
Mitologia grecka
Najbardziej znana wersja tej historii jest przedstawiona w Mitologii Jana Parandowskiego, gdzie poznajemy Minotaura jako syna Pazyfae i króla Minosa, który urodził się wyglądając w połowie jak byk a w połowie jak człowiek. Ich syn niestety nie wyrósł na księcia, lecz na żądnego krwi potwora. W obawie o życie swoich poddanych Król Minos sprowadził na Kretę Dedala, aby zbudował labirynt, w którym zamkną bestie. By Minotaur się nie wydostał, składano mu coroczną ofiarę z siedmiu dziewcząt oraz siedmiu chłopców. W końcu z Aten przybył dzielny wojownik Tezeusz, który zabił potwora.
Ta wersja jest bardzo prostolinijna i oczywiste jest, kto jest bohaterem, kto ofiarą, a kto potworem. Przynajmniej na pierwszy rzut oka. Gdy przyglądamy się postaci Minotaura warto zwrócić uwagę na to, w jakich okolicznościach się narodził. W Mitologii Jana Parandowskiego nie jest zbyt dużo powiedziane na temat tego jak to się stało, że chłopiec urodził się z tak nietypowym wyglądem. Większość wydań mitologii greckiej tłumaczy nam, że Minotaur przyszedł na świat, ponieważ Posejdon chciał ukarać Minosa. Bóg mórz doprowadził do tego, że Pazyfae zakochała się w byku kreteńskim i z tej relacji narodziło się dziecko. Jak wszyscy wiedzą, urodził się chłopiec z głową byka a ciałem człowieka. Ze względu na swój wygląd wzbudzał w ludziach strach i odrazę od momentu, w którym się urodził. Czy Posejdon rzeczywiście ukarał tym Minosa czy bardziej samego Minotaura, który sprowadzony był na ten świat tylko po to, by być potworem?
W związku z tym, że był on nieślubnym dzieckiem Pazyfae, nie mógł liczyć na litość i pobłażliwość króla. Mimo że niczym nie zawinił, nikogo nie zranił, Minotaur został uznany za niebezpiecznego i Minos postanowił nakazać wybudowanie labiryntu. Nie wiemy w jakim wieku mógł być Minotaur, gdy został uwieziony, lecz niektóre wersje mitu sugerują, że był on wtedy jeszcze młody, dopiero zaczynał być niebezpieczny.
Można się wiec zastanowić, jak bardzo na jego rozwój i to, że stał się potworem, miało wpływ jego otoczenie, to, że był odmieńcem, od najmłodszych lat traktowanym jak bestia. Czy jest opcja, że nie stałby się krwiożerczym monstrum, gdyby nie był tak zawsze traktowany? Czy jest możliwość, że gdyby okazywano mu miłość a nie przerażenie i wstręt mógłby być „normalny”?
Herbert
Przez ostatnie dwadzieścia lat swojego życia Zbigniew Herbert pisał Króla mrówek, w którym reinterpretuje mity greckie. Niestety autor nie zdążył dokończyć dzieła, natomiast część skończonychtekstów oraz jego notatek zostały wydane po jego śmierci. W tych tekstach Herbert dodaje swoje opinie, przemyślenia i poglądy na świat, oraz scala świat mitów z życiem, które go otacza. Interpretacja, która podoba mi się najbardziej, to „historia Minotaura”. W tym eseju autor przedstawia Minotaura w zupełnie innym świetle. Minotaur, syn Pazyfae oraz króla Minosa, urodził się nie z głową byka, lecz z ludzką głową, jedynie nienaturalnie dużą. Choć na początku były nadzieje, że jest to symbol mądrości, królewski syn zawiódł oczekiwania co do jego inteligencji. Tak jak w micie greckim, Minos posłał po Dedala, który zbudował labirynt, ale nie po to, by uwięzić chłopca, lecz by ten uczył się z rycin na ścianach. Gdy i to zawiodło, pojawił się Tezeusz, który Minotaura zabił.Herbert pisze, że gdy wojownik niósł ściętą głowę młodzieńca w jego oczach po raz pierwszy pojawiła się mądrość. Historia ta przedstawia Minotaura nie jako potwora, a ofiarę. Dziecko, które od najmłodszych lat było odtrącone i traktowane jak odmieniec. Ta interpretacja mitu może pokazywać jak niegdyś bycie innym znaczyło, że jest się potworem i często nie zasługuje się na szacunek, ludzkie traktowanie a nawet życie. Interpretacja Herberta daje zupełnie inne spojrzenie na postać Minotaura. Było to niewinne dziecko odrzucone przez najbliższych.
Oprócz tego, że w tej historii to Minotaur jest ofiarą, można spytać: czy Tezeusz jest tutaj bohaterem? Czy wojownik, który bez zawahania w brutalny sposób zamordował niewinnego chłopca nie jest w tej historii prawdziwym potworem? Lecz chyba jeszcze gorszą postawę prezentuje Minos. W oryginalnym micie król chce ratować swoich poddanych. W tej historii jego działania są kierowane tylko jego własnymi potrzebami i strachem przed stratą statusu. Minos z dobrego władcy, który dba o dobro ludzi, stał się oprawcą swojego niewinnego syna.
Jest to jedna z moich ulubionych reinterpretacji tego mitu, bardzo podoba mi się w jaki sposób autor zmienił role postaci. Bohater stał się potworem, a potwór – ofiarą.
Kaos
Kaos to serial Netflixa z 2024 roku, który interpretuje mity greckie i przedstawia te historie w nowoczesnym świecie. Podobnie jak u Herberta, seria ta ukazuje Minotaura jako ofiarę, a nie bezwzględnego potwora. W netflixowej interpretacji królowi Minosowi urodził się zupełnie zdrowy chłopiec, nie wyróżniający się w żaden sposób, lecz i tak spotkał go los zamknięcia w labiryncie. W tej historii dowiadujemy się, że tuż przed narodzinami syna Minos dowiedział się z przepowiedni, że jego dziecko go zabije. Próbując uciec przed swoim Fatum, król zlecił zamordowanie noworodka. Chłopiec nie został jednak zabity, a jedynie zamknięyt przez służbę w lochach pod pałacem, gdzie dostarczano mu jedynie pożywienie by przeżył. Chłopiec nie miał kontaktu ze światem, z innymi ludźmi, nawet ze swoją własną rodziną. Pozostawiony od najmłodszych lat zamknięciu, traktowany jak zwierzę, któremu tylko rzucono pokarm. W takich warunkach postradał zmysły i stał się potworem. Minotaur, podobnie jak w interpretacij Herberta, nie był niczemu winny, został odrzucony przez ludzi, którzy powinni go najbardziej kochać. Był on tylko dzieckiem, które padło ofiarą swojego własnego ojca. Minos próbował zrobić wszystko, by uciec przed swoim przeznaczeniem i sam stworzył potwora. Tak jak w eseju Herberta widzimy, że Minos jest bezwzględnym ojcem, dla którego nie jest problemem zlecić morderstwo własnego dziecka, a jego własne dobro jest dla niego absolutnie najważniejsze.
Sztuka
Michael Ayrton to brytyjski artysta, który zafascynowany był historią Minotaura. Od roku 1962 aż do 1975 w którym zmarł, Ayrton stworzył ponad 90 dzieł inspirowanych mitem. Artysta tworzył rysunki, obrazy i rzeźby, którymi chciał przedstawić ten mit z punktu widzenia Minotaura. W jego sztuce widzimy interpretacje tej postaci nie jako potwora, lecz jako zagubioną, odrzuconą i przerażoną istotę. Artysta skupia się na przedstawieniu tragedii jego historii. Jedną z jego najlepszych według mnie prac jest seria dziesięciu rycin, na których przedstawiono życie Minotaura od poczęcia do dorosłości.
Jedynym, czego w tej serii autor nie rysuje, jest śmierć. Zrobił to, abyśmy jako odbiorcy skupili się na tragedii życia Minotaura, a nie tylko na jego śmierci. W jego rysunkach widzimy cierpienie, samotność i odrzucenie.
Minotaur alone
Dla Ayrtona istotne było, aby w swych pracach skupić się na przedstawieniu stanu emocjonalnego i psychicznego. Według mnie w jego pracach widać, że jest to tylko zagubiony mały chłopiec, który potrzebuje miłości i akceptacji.
Minotaur as Yearling
W tej serii autor porusza tez rzadko spotykany motyw Pazyfae jako matki. Widzimy, że jest ona obecna w jego życiu, że to ona musi go zaprowadzić do labiryntu, widzimy, że jest on jeszcze bardzo młody, gdy to się dzieje. Królowa kilkukrotnie odwiedza Minotaura, lecz czy Pazyfaee kocha swojego syna? Myślę, że na obrazach Ayrtona nie widać miłości. Według mnie jest to połączenie troski z obrzydzeniem i strachem. Pazyfae e nie okazuje mu miłości i współczucia, nie dba o jego dobro, ale pamięta o tym, by przypominać mu, że jest on potworem, i dlaczego musi być zamknięty w labiryncie.
Minotaur as calf
Minotaur Pent
Minotaur revealed
Myślę, że między postacią Minotaura jaką przedstawia Ayrton a interpretacją Herberta są pewne różnice, lecz także bardzo dużo wspólnego. Ayrton nie zmienia zbyt dużo z oryginalnego mitu, dodaje tylko swoje wyobrażenie rzeczy, które w mitach nie były opisane. Herbert natomiast kompletnie zmienia historię, zachowując tylko najistotniejsze elementy. Mimo to obaj artyści mają na celu przedstawić tragizm postaci Minotaura. Oboje pokazują, że jest to tylko niewinny chłopiec, którego odrzucono i porzucono przez jego inność. Zawracają uwagę, że został źle potraktowany przez wszystkich mieszkańców Krety, nawet swych najbliższych.
Minotaur nie jest potworem, na którego był kreowany, tak naprawdę jest postacią tragiczną, odrzuconą i niezrozumianą. Został wykorzystany, skazany na los cierpienia i samotności przez strach ludzi. To tak naprawdę ludzie, którzy wrzucili go do labiryntu, zmusili do życia w zamknięciu, stworzyli z niego bestię, której się tak bali. W tym eseju chciałam zwrócić uwagę na różne reinterpretacje tego mitu, które pokazują jak brak miłości akceptacji i odizolowanie od świata wpłynęły na Minotaura. Esej Herberta, sztuka Ayrtona oraz serial Netflixa zwracają uwagę, że jest to tylko dziecko odrzucone przez najbliższych, które nigdy nie doznało miłości i ciepła, ale za to od najmłodszych lat żyje w ciemnym i zimnym miejscu. Myślę, że te interpretacje pokazują jak odrzucenie i brak zrozumienia prowadzi do tragedii. Strach ludzi sprawił, że to oni stali się potworami, a Minotaur jest ich ofiarą.
Ilustracja: Salem Góreckie
